"Deport" kelimesi, İngilizce kökenli olup Türkçeye "sınır dışı etmek" olarak çevrilmektedir. Göç hukuku bağlamında, bir yabancının bulunduğu ülkede kalış hakkının sona erdirilmesi ve ülke sınırlarının dışına çıkarılması anlamına gelir. Halk arasında "deport edilmek" veya "deport olmak" şeklinde kullanıldığına rastlanmaktadır.
Deport Kavramının Tanımı ve Kökeni
Deport terimi, Latince "deportare" kökünden türemiştir; bu kök "taşımak" veya "götürmek" anlamına gelir. Hukuki bir terim olarak; bir ülkenin kamu düzenini, kamu sağlığını veya ulusal güvenliğini tehdit eden yabancılara yönelik uyguladığı bir tür idari işlemdir. Deport (sınır dışı etme) kararı ve işlemi, “geri çevirme (refoulement)” işleminden farklıdır. Geri çevirme, kabul edilemez yolcuların ülke sınırından geçişi yaptırılmadan geri gönderilmesiyken; deport (sınır dışı etme) daha önce çeşitli sebeplerle ülkeye kabul edilmiş veya yasa dışı yollarla ülkeye girebilmiş yabancıların yasalara uygun tesis edilmiş bir işlemle ülkesine veya üçüncü bir ülkeye gönderilmesidir.
Hukuki ve Günlük Kullanımdaki Anlam Farklılıkları
Günlük kullanımda deport edilmek ifadesi daha çok bir yabancının suç işlemiş olması ile ilişkilendirilmekte ise de hukuken birçok farklı gerekçeye dayalı olarak deport kararı verilebilir. Örneğin, ikamet izni süresi bitmiş veya ikamet izni uzatma başvurusu reddedilmiş bir kişinin de deport edilmesi mümkündür. Her suç işleyen deport edilmez; her deport edilen de suç işlemiş değildir.
Ancak uygulamada yabancı olduğu tespit edilen bir kişinin suça karıştığının tespit edilmesi halinde kamu düzeni ya da kamu güvenliği açısından tehdit oluşturduğu gerekçesi ile hakkında mutlaka deport (sınır dışı etme) kararı tesis edildiğine de rastlıyoruz. Bu durum, hukuki açıdan sıkıntılı olmakla beraber telafisi güç çeşitli sonuçlara da sebebiyet verebilmektedir. Yabancı bir kimsenin yasal kalışı bulunsa dahi herhangi bir şekilde Türkiye’de suça karışması veya suç şüphesi ile yakalanması halinde, en kısa süre içerisinde mutlaka profesyonel hukuki destek alması gerektiği kanaatindeyiz.
Deport Edilme Süreci Nasıl İşler?
Deport işlemi mutlaka bir karara dayanmalıdır. 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun (YUKK) 52 nci maddesine göre; yabancılar, sınır dışı etme kararıyla, menşe ülkesine veya transit gideceği ülkeye ya da üçüncü bir ülkeye sınır dışı edilebilir. Yabancının suç şüphesi ile yakalanması akabinde veya yasal kalış hakkının bulunmadığının tespiti üzerine sınır dışı etme kararı verilmek üzere il göç idaresi müdürlüklerince yapılacak değerlendirme, il göç idaresi müdürlüklerinde, geri gönderme merkezlerinde veya il göç idaresi müdürlüğünün uygun bulacağı başka yerlerde yapılabilmektedir.
Deport İçin Yasal Gerekçeler ve Uygulama Şartları Nelerdir?
Sınır dışı etme sürecinde yasal gerekçelerin varlığı ve uygulanma şartlarına ilişkin değerlendirmenin çerçevesini, 6458 sayılı Kanun’un 54’üncü maddesinde sayılan “sınır dışı etme kararı alınacaklar” ile 55 inci maddesindeki “sınır dışı kararı alınamayacaklar” başlıkları altında belirlenen hususlar oluşturmaktadır.
Türkiye’de Deport Edilme Sebepleri
Türkiye’de en sık karşılaşılan deport gerekçeleri arasında izinsiz çalışma, suça karışma, sahte evlilik yapma, kamu düzenini bozduğu değerlendirilen davranışlar, kaçak yollarla giriş yapma ve yasal süresi geçmiş vize ile kalmaya devam etme gibi durumlar yer almaktadır. Kanun’un 54 üncü maddesine göre ilgili gerekçelerle aşağıda sayılan yabancılar hakkında sınır dışı etme kararı alınır:
5237 sayılı Kanunun 59 uncu maddesi kapsamında sınır dışı edilmesi gerektiği değerlendirilenler
Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi veya çıkar amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi veya destekleyicisi olanlar
Türkiye’ye giriş, vize ve ikamet izinleri için yapılan işlemlerde gerçek dışı bilgi ve sahte belge kullananlar
Türkiye’de bulunduğu süre zarfında geçimini meşru olmayan yollardan sağlayanlar
Kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar
Vize veya vize muafiyeti süresini on günden fazla aşanlar veya vizesi iptal edilenler
İkamet izinleri iptal edilenler
İkamet izni bulunup da süresinin sona ermesinden itibaren kabul edilebilir gerekçesi olmadan ikamet izni süresini on günden fazla ihlal edenler
Çalışma izni olmadan çalıştığı tespit edilenler
Türkiye’ye yasal giriş veya Türkiye’den yasal çıkış hükümlerini ihlal edenler ya da bu hükümleri ihlale teşebbüs edenler
Hakkında Türkiye’ye giriş yasağı bulunmasına rağmen Türkiye’ye geldiği tespit edilenler
Uluslararası koruma başvurusu reddedilen, uluslararası korumadan hariçte tutulan, başvurusu kabul edilemez olarak değerlendirilen, başvurusunu geri çeken, başvurusu geri çekilmiş sayılan, uluslararası koruma statüleri sona eren veya iptal edilenlerden haklarında verilen son karardan sonra bu Kanunun diğer hükümlerine göre Türkiye’de kalma hakkı bulunmayanlar
İkamet izni uzatma başvuruları reddedilenlerden, on gün içinde Türkiye’den çıkış yapmayanlar
Uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından tanımlanan terör örgütleriyle ilişkili olduğu değerlendirilenler.
Deport Sürecinde Bireylerin Hakları Nelerdir?
Deport sürecinde bireylerin sahip olduğu haklar şunlardır:
Tebligat hakkı: Sınır dışı etme kararı kişiye veya yasal temsilcisi ya da avukatına gerekçeli olarak tebliğ edilmelidir.
İtiraz hakkı: Yabancı, kararın tebliğinden itibaren 7 gün içerisinde idare mahkemesine başvurarak karara itiraz edebilir.
Avukatla görüşme hakkı: Geri Gönderme Merkezinde tutulan yabancı kişilerin de avukata erişim hakkı vardır.
Tercüman desteği: Kişinin anlayacağı dilde bilgilendirme yapılmalı, gerekirse tercüman sağlanmalıdır.
Kötü muameleye karşı koruma: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 3. maddesi uyarınca, kişi işkence, insanlık dışı veya aşağılayıcı muameleye maruz bırakılamaz.
Geri Gönderme Yasağı: 1951 Cenevre Sözleşmesi ve Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 4 üncü maddesine göre; hiç kimse, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye tabi tutulacağı veya ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi fikirleri dolayısıyla hayatının veya hürriyetinin tehdit altında bulunacağı bir yere gönderilemez.
Hakkında Deport Kararı Alınamayacak Kişiler Kimlerdir?
Geri Göndermeme İlkesi kapsamında Kanun’un 55 inci maddesine göre aşağıdaki yabancılar hakkında sınır dışı kararı alınamaz:
Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar.
Ciddi sağlık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülenler
Hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam etmekte iken sınır dışı edileceği ülkede tedavi imkânı bulunmayanlar
Mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları
Tedavileri tamamlanıncaya kadar, psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları
Deport Kararı Kimler Tarafından Verilir?
Sınır dışı etme kararı almaya yetkili makam valiliklerdir. Sınır dışı etme kararı, yabancının yakalandığı, işlem gördüğü veya tespit edildiği ildeki valilik tarafından resen veya Genel Müdürlüğün istemi üzerine alınır.
GGM (Geri Gönderme Merkezi) Nedir? Hangi Amaçla Kullanılır?
GGM’ler (geri gönderme merkezleri), ülkede istenilmeyen ve hakkında deport ile idari gözetim kararı alınan yabancıların sınır dışı edilene kadar tutulduğu merkezlerdir. Bu merkezler, yabancının ülkeden çıkış yaptırılıncaya kadar kaçmasını veya izini kaybettirmesini önlemek amacıyla kullanılır. Geri Gönderme Merkezlerinde yeme içme ve barınma ile birlikte yabancı tarafından bedeli karşılanamayan acil ve temel sağlık hizmetleri ücretsiz olarak sağlanır.
İstanbul ili bünyesinde bulunan Binkılıç GGM, Çatalca GGM, Tuzla GGM, Arnavutköy GGM, Arnavutköy Geçici Geri Gönderme Merkezleri olmak üzere; özellikle Adana GGM, Antalya GGM, Bursa GGM, Kocaeli-İzmit GGM, Niğde-Bor GGM, Kayseri-Kocasinan GGM, Kırklareli- Pehlivanköy GGM, Aydın GGM, Edirne GGM, Ayvacık-Çanakkale GGM, Muğla GGM, Van-Kurubaş GGM, Şanlıurfa GGM ve diğer şehirlerde bulunan tüm geri gönderme merkezlerinde doğrudan veya bağlantılı ofislerimiz aracılığı ile en hızlı şekilde profesyonel hukuki hizmete erişim imkanı sağlamaktayız.
Deport ve Geri Gönderme Merkezi Arasındaki Fark
Deport, bir idari karar iken; geri gönderme merkezleri bu kararın uygulanması sürecinde idari gözetim altına alınan yabancıların tutulduğu merkezlerdir. Yani GGM, sınır dışı edilecek kişilerin sınır dışı edilmeden önce çıkış yaptırılıncaya değin tutuldukları yerdir. Her deport kararı verilen kişi Geri Gönderme Merkezine alınmayabilir; sınır dışı edilecek kişilerden yalnızca hakkında idari gözetim kararı verilen yabancılar geri gönderme merkezlerinde tutulabilir.
Deport Edilecek Kişilerin GGM Süreci
İdari Gözetim kararı: Hakkında deport kararı verilen kişilerden;
Kaçma ve kaybolma riski bulunan,
Türkiye’ye giriş-çıkış kurallarını ihlal eden,
Sahte ya da asılsız belge kullanan,
Kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan,
Kamu düzeni, kamu güvenliği ya da sağlığı açısından tehdit oluşturanlar
6458 sayılı Kanun’un 57’nci maddesi uyarınca Geri Gönderme Merkezine alınabilir.
İdari gözetim süresi: Geri Gönderme Merkezlerindeki idari gözetim süreci altı ayı geçemez, ancak çeşitli gerekçelerle altı aya kadar daha uzatılabilir.
İdari gözetim kararına itiraz: İdari gözetime alınan yabancı, yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim kararına karşı sulh ceza hakimine başvurabilmektedir. Başvuru, idari gözetimi durdurmadığından yabancının geri gönderme merkezinde tutulmaya devam eder. Sulh Ceza Hakiminin vereceği karar kesin olmakla beraber yabancı, yasal temsilcisi veya avukatı, idari gözetim şartlarının ortadan kalktığı veya değiştiği iddiası ile yeniden başvuru yapma hakkına sahiptir.
Uluslararası Hukukta Deport Kavramı
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin 1951 Cenevre Sözleşmesi ve İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi gibi uluslararası sözleşmeler ile devletlerin sınır dışı etmeye ilişkin tasarrufta bulunmasını kısıtlayan önemli düzenlemelere yer verilmiştir. Uluslararası insan hakları hukuku "non-refoulement" (geri göndermeme) ilkesi ile devletlerin, vatandaşı olmayan bir kişiyi zulme ya da ciddi insan hakları ihlaline maruz kalacağına ilişkin gerçek bir riskin olduğu herhangi bir ülkeye geri göndermesini yasaklamaktadır. Buna ilave olarak, geri gönderme yapılacak ülkeden sınır dışı edilmenin, yabancının nereye gönderildiğinden bağımsız olarak aile birliği, özel hayatına saygı ve din ve inanç hürriyeti gibi belli başlı insan haklarına haksız bir müdahale teşkil etmesi de insan hakları hukuku bağlamında sınır dışı etme işleminin uygulanması esnasında dikkate alınmalıdır.
Deport Edilen Kişiler İçin Sonuçlar
Türkiye’den sınır dışı edilen kişilerin Türkiye’ye girişi, Valilikler ya da Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunun 9. maddesi kapsamında yasaklanır. Türkiye’ye giriş yasağının süresi en fazla beş yıldır. Deport edilecek kişiye ait pasaport bilgi kısmına sınır dışı etme gerekçesine bağlı olarak bir tahdit kodu işlenir.
Aile Birlikteliği ve Sosyal Etkiler
Bir kimsenin deport işleminden dolayı eş, çocuklar veya diğer aile fertlerinden ayrılmak durumunda kalması aile hayatına bir müdahale teşkil etmektedir. Bununla birlikte, yabancı bir kimsenin ülke sınırları içerisinde aile kurmamış olması halinde dahi sınır dışı etme işlemi özel hayatına yönelik bir müdahale niteliğindedir. Özel ve aile hayatına saygı hakkı kapsamında bir müdahale niteliğinde olacak sınır dışı etme işleminin kanuna uygun gerçekleştirilmesi ve meşru bir amaca hizmet etmesi gerekmektedir.
AİHM ayrıca Üner/Hollanda kararı ve diğer benzer kararlarında kişilerin belli bir ülkede kalma süreleri uzadıkça o ülkeye olan bağlarının kuvvetleneceği ve vatandaşı olunan ülke ile bağlarının ise zayıflayacağı hususuna dikkat çekmektedir. Bu da kişilerin uzun yıllar boyunca yaşadıkları, sosyal çevrelerinin ve ailelerinin bulunduğu bir ülkeden sınır dışı edilmek şeklinde gerçekleşen müdahalenin toplumda gerekli ve gözetilen meşru amaçla orantılı olup olmadığının değerlendirilmesini gerekli kılmaktadır.
Ekonomik ve Psikolojik Sonuçlar
Menşe ülkesinde zulüm görmüş veya gerçek bir zulüm riski ile karşı karşıya kalmış kişilerin geri gönderilmeleri halinde karşı karşıya kalacakları can güvenliği riski olduğu gibi bu süreç zarfında yaşadıkları endişe ve korku da olumsuz birçok psikolojik sorunla karşılaşmalarına sebep olmaktadır. Yine çalışma hayatına katılmış yabancı kişilerin sınır dışı etme kararına istinaden idari gözetim altına alınmaları halinde geri gönderme merkezlerinde tutuldukları süre boyunca işten çıkarılmaları ve haklarını yitirmeleri de söz konusu olabilmektedir. Hem sınır dışı edilme endişesi hem de idari gözetim süreçlerinin uzamasının kişiler üzerinde olumsuz psikolojik sonuçlara sebebiyet verdiği de görülmektedir.
Deport Kararına Karşı İtiraz Yollar
İdare mahkemesine başvuru: Yabancı veya yasal temsilcisi ya da avukatı, sınır dışı etme kararına karşı, kararın tebliğinden itibaren yedi gün içinde idare mahkemesine başvurabilir.
Bildirim: Mahkemeye başvuran kişi, sınır dışı etme kararını veren makama başvurusunu bildirmelidir.
Anayasa Mahkemesi ve AİHM başvurusu: İdare mahkemesince verilen karar kesin olup bu karara karşı iç hukuk yollarının tüketilmesi üzerine yasal başvuru süresi geçirilmeden Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru ve akabinde AİHM başvurusu yapılması mümkündür.
Yargı Süreci ve Avukat Desteği
Sınır dışı etme kararı gerekçesi ile beraber yabancıya tebliğ edilmelidir. Tebliğ işleminden itibaren 7 günlük dava açma süresi içerisinde idare mahkemesinde dava açılması gerekmektedir. Aksi durumda sınır dışı etme kararı kesinleşecek olup kararın icrasını engellemek amacıyla dava açma imkânı ortadan kalkacaktır. Bu halde iç hukuk yolları da tüketilmemiş olduğundan Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapmak da mümkün olmayacaktır.
Deport kararına karşı idare mahkemelerinde açılacak davalarda yasal sürelerin kaçırılması telafisi güç zararların ortaya çıkmasına sebebiyet verecek nitelikte olduğundan hem idari dava hem de akabinde yapılabilecek bireysel başvuru için alanında uzman bir avukatla çalışmak, sürecin doğru yönetilmesini sağlayacaktır. Ayrıca GGM’de avukatla görüşme hakkı kanunen teminat altında olup geri gönderme merkezinde bulunulan süre zarfında hak ve hizmetlere erişmekte güçlük yaşanması halinde alanında uzman bir avukattan destek almak fayda sağlayacaktır.
Deport Kararının Durdurulması Mümkün mü?
Yabancının rızası saklı kalmak kaydıyla, dava açma süresi içinde veya yargı yoluna başvurulması hâlinde yargılama sonuçlanıncaya kadar yabancı sınır dışı edilmez. Bu nedenle, deport kararına karşı dava açmak sınır dışı etme işleminin durdurulabilmesi amacıyla önem arz etmektedir.
Deport ve Sınır Dışı Etme Arasındaki Kavramsal Fark
"Sınır dışı etme", Türkçede kullanılan hukuki bir terimdir; "deport" ise yabancı dil kökenli olup ancak sınır dışı etme işlemi için Türkiye’de halk arasında yaygın olarak kullanılan ifadedir. Hukuken ikisi aynı işlemi ifade eder.
Her Deport Sınır Dışı Etme midir?
Deport, sınır dışı etme şeklinde kullanılmakta olan hukuki bir durumun yabancı dildeki karşılığını ifade etmektedir. Ancak fiilen sınır dışı edilmek, deport olmak veya deport edilmek şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Bir kişi hakkında deport kararı verilmiş olması, o kişinin fiilen kesinlikle sınır dışı edilmesi şeklinde sonuçlanmayabilir. Mahkeme süreci devam eden veya sınır dışı edilemeyecek durumda olan kişiler için diğer şartların da sağlanması halinde uluslararası koruma statüsü veya insani ikamet izni değerlendirilebilir.
Deport ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Deport kararı hangi durumlarda alınır?
Deport kararı, izinsiz çalışma, suça karışma, vize ihlali, sahte belge kullanımı, ikamet izni iptali veya başvurusunun reddi ile Kanunda sayılmış diğer hallerden birisinin tespiti halinde resen veya Genel Müdürlüğün talebi üzerine Valiliklerce alınır. 6458 sayılı Kanun’un 54. Maddesinde sınır dışı edilecek kişilerin tamamına yer verilmiştir.
Deport edilen kişi Türkiye’ye tekrar girebilir mi?
Evet, giriş yasağı süresi dolduktan sonra Türkiye’ye tekrar giriş mümkündür. Ancak pasaportta yer alan tahdit koduna göre belirli sürelerle giriş yasaklanır. Süre dolmadan giriş yasağının kaldırılması için gerekli hukuki yollara başvuru yapılabilir.
Deport ve sınır dışı etme aynı şey midir?
Evet. “Deport” kelimesi İngilizceden konuşma dilimize geçmiş bir ifade olup Türkçedeki karşılığı “sınır dışı etme”dir. Hukuki anlamda aynı işlemi ifade eder. Ancak halk arasında deport terimi daha yaygın kullanılmaktadır.
Deport sürecinde avukat tutmak zorunlu mu?
Zorunlu değildir, ancak tavsiye edilir. Süreç karmaşık olmakla beraber ve yasal süreler, itiraz, idari gözetim, bildirim, hak ve hizmetlere erişim noktalarında hukuki yardım büyük avantaj sağlar. Yabancı kişi geri gönderme merkezinde bulunsan dahi avukata erişim hakkı bulunmaktadır.
Türkiye’de kaç gün kalınca deport riski oluşur?
Vize veya vize muafiyet süresinin on günden fazla aşılması, ikamet izni süresi bittikten sonra ikamet izni süresinin 10 günden fazla aşılması, ikamet izni uzatma başvurusunun reddedilmesi halinde on gün içinde ülkenin terk edilmemesi halinde yabancı hakkında sınır dışı etme kararı verilebilir. Bununla birlikte, yasal kalış hakkı bulunmasına rağmen Türkiye’de bulunduğu süre zarfında geçimini meşru olmayan yollarla sağlayanlar, kamu düzeni veya güvenliğine aykırı olduğu davranışlarda bulunduğu düşünülenler varsa süreden bağımsız olarak da deport kararı alınabilir.
Deport edilen kişinin eşyalarına ne olur?
Kişisel eşyalar genellikle yanında götürmesine izin verilir. Ancak özel durumlar varsa eşyaların konsolosluk aracılığıyla gönderilmesi sağlanabilir. Geri Gönderme Merkezlerinde emanet prosedürleri uygulanır.
Deport kararı nasıl iptal edilir?
Deport kararı, tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içinde idare mahkemesinde dava açılarak iptal ettirilebilir. Sınır dışı etme işleminin yargılama süresince durdurulması ve nihayetinde kesin olarak iptal edilebilmesi için dava açılması gerekmektedir.
Geri gönderme merkezi ile sınır dışı süreci aynı mı?
Hayır. Geri gönderme merkezi, hakkında sınır dışı etme kararı verilen kişilerin idari gözetim kararı da verilmesi halinde işlemleri tamamlanana kadar tutulduğu yerdir. GGM’ler, idari gözetim alanlarıdır. Her ne kadar Kanun'da uluslararası koruma başvuru sahipleri için de idari gözetim usulü öngörülmüşse de bu kişilerin idari gözetim altına alınması istisnai bir uygulamadır. Başka bir ifadeyle, bir yabancının idari gözetim altına alındığı öğrenildiğinde, genel uygulama çerçevesinde değerlendirildiğinde, hakkında büyük olasılıkla bir sınır dışı etme kararı bulunduğu söylenebilir. Bu nedenle, yasal süreler kaçırılmadan en kısa sürede dava açılması büyük önem taşımaktadır.
Turist vizesiyle gelen biri deport edilebilir mi?
Evet. Turist vizesi ile gelen kişi, vize süresini on günden fazla aşarsa, yasa dışı çalışırsa veya kamu düzenini tehdit eden bir davranışta bulunursa hakkında deport kararı verilebilir.
Deport edilen kişi hangi ülkeye gönderilir?
Yabancılar, sınır dışı etme kararıyla, menşe ülkesine veya transit gideceği ülkeye ya da üçüncü bir ülkeye sınır dışı edilebilir. Sınır dışı etme kararında yabancının sınır dışı edileceği ülkenin belirlenip belirlenmemiş olduğunun tespiti önem arz etmektedir.