Geri Gönderme Merkezleri, hakkında sınır dışı kararı verilen ve idari gözetim altında tutulması gereken yabancıların çıkış işlemleri tamamlanıncaya kadar barındırıldığı kapalı idari tesislerdir. Bu merkezler, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun (YUKK) 58’inci maddesinde idari gözetime alınan yabancıların geri gönderme merkezlerinde tutulacağı ifade edilmiştir. Böylelikle, “geri gönderme merkezi” terimine ilk defa bir kanunda yer verilmiştir. Hukuki açıdan bu merkezler, ceza infaz kurumlarından farklıdır; amaç cezalandırma değil, idari bir tedbir olarak yabancının ülkeden çıkış sürecini yönetmektir.

Hangi Yasa ve Yönetmeliklerle Düzenlenir?

İdari gözetime alınan yabancıların, geri gönderme merkezlerinde tutulmasına ilişkin Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 58 inci maddesine göre;

Geri gönderme merkezleri Bakanlık tarafından işletilir. Bakanlık, kamu kurum ve kuruluşları, Türkiye Kızılay Derneği veya kamu yararına çalışan derneklerden göç alanında uzmanlığı bulunanlarla protokol yaparak bu merkezleri işlettirebilir.

Geri gönderme merkezlerinin kurulması, yönetimi, işletilmesi, devri, denetimi ve sınır dışı edilmek amacıyla idari gözetimde bulunan yabancıların geri gönderme merkezlerine nakil işlemleriyle ilgili usul ve esaslar ise “Kabul ve Barınma Merkezleri ile Geri Gönderme Merkezlerinin Kurulması, Yönetimi, İşletilmesi, İşlettirilmesi ve Denetimi Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmiştir. Yönetmelik ile ayrıca geri gönderme merkezlerinin yanı sıra başvuru sahibi veya uluslararası koruma statüsü sahibi kişilerin barındırılacağı kabul ve barınma merkezlerine de yer verilmiştir.

Kimler Geri Gönderme Merkezine Alınır?

Hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancılardan idari gözetim altında tutulması gerektiği tespit edilen yabancılar geri gönderme merkezine alınır.

Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57 nci maddesine göre hakkında sınır dışı etme kararı alınanlardan; kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal eden, sahte ya da asılsız belge kullanan, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar valilik tarafından verilen idari gözetim kararına istinaden geri gönderme merkezlerine alınabilir.

Düzensiz Göç, Düzensiz Göçmen, Sınır Dışı Kararı, İdari Gözetim Ne Demektir?

  • Düzensiz göç: YUKK’un “Tanımlar” başlıklı 3 üncü maddesine göre; yabancıların yasa dışı yollarla Türkiye’ye girişini, Türkiye’de kalışını, Türkiye’den çıkışını ve Türkiye’de izinsiz çalışmasını ifade eder.

  • Düzensiz göçmen: Uluslararası Göç Örgütü (IOM) Göç Terimleri Sözlüğünde tanımlandığı şekli ile düzensiz göçmen; yasadışı giriş, giriş koşullarının ihlali veya vizenin geçerlilik tarihinin sona ermesi yüzünden transit veya ev sahibi ülkede hukuki statüden yoksun kişidir. Bu terim, bir transit veya ev sahibi ülkeye meşru yollarla giriş yapan, ancak izin verilen kalış süresini aşan veya akabinde yetki verilmeden çalışmaya başlayan kişileri de içermektedir.

  • Sınır dışı kararı: Kanunun sınır dışı edileceklere ilişkin hükümlerini ihlal edenler hakkında re'sen veya Başkanlığın talimatı üzerine valiliklerce yabancının ülkesine veya üçüncü bir ülkeye gönderilmesine yönelik verilen idari karardır.

  • İdari gözetim: Hakkında sınır dışı etme kararı alınanlardan; kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye'ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal eden, sahte ya da asılsız belge kullanan, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye'den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanların Geri Gönderme Merkezlerinde tutulmasını ifade eder.

Geri Gönderme Kararı Nasıl Verilir ve Tebliğ Edilir?

Asıl olarak sınır dışı etme (deport) kavramı ile ifade edilmektedir. 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun (YUKK) 52’nci maddesine göre; yabancılar, sınır dışı etme kararıyla, menşe ülkesine veya transit gideceği ülkeye ya da üçüncü bir ülkeye sınır dışı edilebilir. Yabancının suç şüphesi ile yakalanması akabinde veya yasal kalış hakkının bulunmadığının tespiti üzerine sınır dışı etme kararı verilmek üzere il göç idaresi müdürlüklerince yapılacak değerlendirme, il göç idaresi müdürlüklerinde, geri gönderme merkezlerinde veya il göç idaresi müdürlüğünün uygun bulacağı başka yerlerde yapılabilmektedir.

Sınır dışı etme kararı kişiye veya yasal temsilcisi ya da avukatına gerekçeli olarak tebliğ edilmelidir.

Geri Gönderme Merkezlerinde Yaşam Koşulları

Geri gönderme merkezlerinde tutulan yabancılar, insan onuruna uygun koşullarda barındırılmalıdır. Bunun sağlanabilmesi ve verilecek hizmetlerin yerine getirilmesinde Yönetmeliğin 4’üncü maddesine göre aşağıdaki usul ve esaslara göre hareket edilmesi gerekmektedir:

· Yaşam hakkının korunması.

· İnsan odaklı yaklaşım.

· Refakatsiz çocuğun yüksek yararının gözetilmesi.

· Özel ihtiyaç sahiplerine öncelik tanınması.

· Kişisel bilgilerin gizli tutulması.

· Yapılacak işlemlerde ilgililerin bilgilendirilmesi.

· Barınanların sosyal ve psikolojik açıdan güçlendirilmesi.

· Barınanların inanç ve ibadet özgürlüklerine saygı gösterilmesi.

· Barınanlara dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin hizmet verilmesi.

Barınma, Sağlık, Gıda ve İletişim Hakları

YUKK’un “Geri gönderme merkezlerinde sağlanacak hizmetler” başlıklı 59 uncu maddesine göre; geri gönderme merkezlerinde;

  • Yabancı tarafından bedeli karşılanamayan acil ve temel sağlık hizmetleri ücretsiz verilir,

  • Yabancıya; yakınlarına erişme ve bunlarla görüşme yapabilme, ayrıca telefon hizmetlerine erişme imkânı sağlanır,

  • Yabancıya; ziyaretçileri, vatandaşı olduğu ülke konsolosluk yetkilisiyle görüşebilme imkânı sağlanır,

  • Çocukların yüksek yararları gözetilir, aileler ayrı yerlerde barındırılır,

  • Çocukların eğitim ve öğretimden yararlandırılmaları hususunda, Millî Eğitim Bakanlığınca gerekli tedbirler alınır.

  • Ayrıca merkezlerde yeme içme ve barınma kapsamındaki hizmetler ücretsizdir.

Sivil Toplum ve Avukat Erişimi Mümkün Mü?

Evet. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun “Geri gönderme merkezlerinde sağlanacak hizmetler” başlıklı 59 uncu maddesine göre; geri gönderme merkezlerinde;

  • Yabancıya; notere, yasal temsilciye ve avukata erişme ve bunlarla görüşme yapabilme imkânı sağlanır,

  • Yabancıya; Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) görevlisiyle görüşebilme imkânı sağlanır.

  • Göç alanında uzmanlığı bulunan ilgili sivil toplum kuruluşu temsilcileri, Başkanlık izniyle geri gönderme merkezlerini ziyaret edebilirler.

Geri Göndermede Hukuki Süreçler ve İtiraz Hakkı

Geri gönderme merkezinde tutulan yabancılar açısından hem sınır dışı etme işleminin kesinleşmemesi için sınır dışı etme kararına karşı süresi içerisinde idari dava açılması hem de idari gözetim kararına sulh ceza hakimliği nezdinde itiraz edilmesi gerekmektedir.

Sınır Dışı Kararına Karşı Nasıl İtiraz Edilir?

Yabancı veya yasal temsilcisi ya da avukatı, sınır dışı etme kararına karşı, kararın tebliğinden itibaren yedi gün içinde idare mahkemesine başvurabilir. Ayrıntılı bilgi almak için “Deport (Sınır Dışı Etme) Nedir?” başlıklı yazımızı ziyaret edebilirsiniz.

İdari Gözetim Süresine İlişkin Dava Açma Yolları

  • Geri gönderme merkezlerindeki idari gözetim süresi altı ayı geçemez. Ancak bu süre; sınır dışı etme işlemlerinin yabancının iş birliği yapmaması, ülkesiyle ilgili doğru bilgi ya da belgeleri vermemesi nedeniyle tamamlanamaması hâlinde, en fazla altı ay daha uzatılabilir.

  • İdari gözetimin devamında zaruret olup olmadığı, valilik tarafından her ay düzenli olarak değerlendirilir. Gerek görüldüğünde, otuz günlük süre beklenmez. İdari gözetimin devamında zaruret görülmeyen yabancılar için idari gözetim derhâl sonlandırılır. Bu yabancılara, 57/A maddesi uyarınca idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilir.

  • İdari gözetim kararı, idari gözetim süresinin uzatılması ve her ay düzenli olarak yapılan değerlendirmelerin sonuçları, gerekçesiyle birlikte yabancıya veya yasal temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilmelidir.

İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim kararına karşı sulh ceza hâkimine başvurabilir. Başvuru idari gözetimi durdurmaz. Sulh ceza hâkiminin kararı kesindir. İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim şartlarının ortadan kalktığı veya değiştiği iddiasıyla yeniden sulh ceza hâkimine başvurabilir.

Zorla Geri Gönderme (Refoulement) Yasağı Nedir?

Bir yabancı; işkence, ölüm cezası, insanlık dışı muamele riski olan ülkeye geri gönderilemez. Bu yasak, “non-refoulement ilkesi” olarak bilinir ve uluslararası hukukun en temel güvencelerindendir. Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin 1951 Cenevre Sözleşmesinin 33’üncü maddesinde;

“Hiçbir Taraf Devlet, bir mülteciyi, ırkı, dini, tâbiiyeti, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi fikirleri dolayısıyla hayatı ya da özgürlüğü tehdit altında olacak ülkelerin sınırlarına, her ne şekilde olursa olsun geri göndermeyecek veya iade ("refouler") etmeyecektir” denilmiştir ve aynı maddenin ikinci cümlesinde ise bu yasağın istisnasına yer verilmiştir. Bununla birlikte, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda “geri gönderme yasağına” ilişkin herhangi bir istisnaya yer verilmemiştir ve kanun koyucu tarafından mutlak koruma sağlayacak şekilde düzenleme yapılmıştır. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun “Geri gönderme yasağı” başlıklı dördüncü maddesi şöyledir:

“Geri gönderme yasağı

MADDE 4 – (1) Bu Kanun kapsamındaki hiç kimse, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye tabi tutulacağı veya ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi fikirleri dolayısıyla hayatının veya hürriyetinin tehdit altında bulunacağı bir yere gönderilemez.”

Yine İşkence ve Diğer Zalimane Gayrıinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin 3’üncü maddesine göre taraf devletler bir şahsı, işkenceye tabi tutulacağı tehlikesinde olduğuna dair esaslı sebeplerin bulunduğu kanaatini uyandıran başka devlete geri göndermeyecek, sınır dışı etmeyecek veya iade etmeyecektir.

Türkiye’deki Geri Gönderme Merkezleri ve Adresleri

İstanbul ili bünyesinde bulunan Binkılıç GGM, Çatalca GGM, Tuzla GGM, Arnavutköy GGM, Arnavutköy Geçici Geri Gönderme Merkezleri olmak üzere; özellikle Adana GGM, Antalya GGM, Bursa GGM, Kocaeli-İzmit GGM, Niğde-Bor GGM, Kayseri-Kocasinan GGM, Kırklareli- Pehlivanköy GGM, Aydın GGM, Edirne GGM, Ayvacık-Çanakkale GGM, Muğla GGM, Van-Kurubaş GGM, Şanlıurfa GGM ve diğer şehirlerde bulunan tüm geri gönderme merkezlerinde doğrudan veya bağlantılı ofislerimiz aracılığı ile en hızlı şekilde profesyonel hukuki hizmete erişim imkanı sağlamaktayız. Göç İdaresi Başkanlığının resmî web sayfası üzerinden alınan geri gönderme merkezlerine ilişkin güncel bilgiler aşağıdadır:

ADANA GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Dağcı Mahallesi, 5909 Cadde, 110. Sokak No: 41 Sarıçam /ADANA

AĞRI GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Aşkale Köyü, No:238 Merkez/AĞRI

ANKARA GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Yeşiltepe Mahallesi Çankırı Bulvarı No:395 Akyurt/ANKARA

ANTALYA GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Altınkale Mah. Nazım Hikmet cad. No:90 Döşemealtı/ANTALYA

AYDIN GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Çeştepe Beldesi İnönü Mahallesi Efeler/AYDIN

BALIKESİR GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Edincik Mahallesi, Yortan Deresi Caddesi, No:68 (Çanakkale Yolu 12. km) Bandırma/ BALIKESİR

BAYBURT GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Yolaltı Köyü, Kayışkıran Sanayi Sitesi, No:256/1 Merkez/BAYBURT

BURSA GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Veysel Karani Mahallesi Sevgi Caddesi No:2/1 (Eski Sevgi Köyü) Osmangazi/BURSA

ÇANAKKALE GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Hamdibey Mahallesi İnönü caddesi Malazgirt Sokak No:1 Ayvacık/ÇANAKKALE

ÇANKIRI GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Abdülhalik Renda Mahallesi, Ankara Caddesi No:363 (Süleymanlı Köyü Mevkii) Merkez/ÇANKIRI

EDİRNE GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Yeni İmaret Mahallesi 2.Beyazıt Caddesi Sarayiçi/EDİRNE

ERZURUM-1 GERİ GÖNDERME MERKEZİ

İstasyon Mahallesi, Tugay Caddesi No:96 Aşkale/ERZURUM

ERZURUM-2 GERİ GÖNDERME MERKEZİ

İstasyon Mahallesi, Tugay Caddesi No:98 Aşkale/ERZURUM

GAZİANTEP GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Güllük Mahallesi, Direkli Yolu, Füme Evleri No:11 Oğuzeli/GAZİANTEP

IĞDIR GEÇİCİ GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Aşağı Erhacı Köyü, No:728 Merkez/IĞDIR

İSTANBUL-BİNKILIÇ GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Eski Kırklareli Yolu, Menekşe Sokak, Binkılıç Çatalca/İSTANBUL

İSTANBUL-ÇATALCA GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Kaleiçi Mahallesi (103 Ada 47 Parsel) Hanice Caddesi No:23 Çatalca/İnceğiz/İSTANBUL

İSTANBUL-TUZLA GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Akfırat Mah. Süleymaniye Bulvarı 140.Cadde No:65 Tuzla/İSTANBUL

İSTANBUL-ARNAVUTKÖY GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Hastane Mahallesi, Ayasofya Caddesi No:109 Hadımköy/Arnavutköy/İSTANBUL

İSTANBUL-ARNAVUTKÖY GEÇİCİ GGM 1

Hastane Mahallesi, Ayasofya Caddesi No:109 Hadımköy/Arnavutköy/İSTANBUL

İSTANBUL-ARNAVUTKÖY GEÇİCİ GGM 2

Hastane Mahallesi, Ayasofya Caddesi No:109 Hadımköy/Arnavutköy/İSTANBUL

İZMİR GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Cumhuriyet Mahallesi, Harmandalı Mevkii, 9685. Sokak No:2 Çiğli/İZMİR

KAYSERİ GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Sivas Yolu 25. km, Gömeç Mevkii, Kocasinan/KAYSERİ

KIRKLARELİ GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Kazımdirik Mahallesi, Edirne Caddesi No:51 Pehlivanköy/KIRKLARELİ

KOCAELİ GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Ayazma Mahallesi, 17 Ağustos Bulvarı, Gündoğdu Semti, No:126/1 İzmit/KOCAELİ

KÜTAHYA GERİ GÖNDERME MERKEZİ

İnköy Mahallesi, Göçeri Sokak No:6 Merkez/KÜTAHYA

MALATYA-1 GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Fatih Mahallesi, Türkmen Sokak, Ankara asfaltı 16 km. Yeşilyurt/MALATYA

MALATYA-2 GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Fatih Mahallesi, Türkmen Sokak No:57/1 Yeşilyurt/MALATYA

MUĞLA GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Alpaslan Mahallesi Gökalp Gündüz Caddesi No:78 Ula/MUĞLA

NİĞDE GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Sıra Söğütler Mahallesi Pınarbaşı Caddesi, 43.Sokak No:45 Bor/NİĞDE

ŞANLIURFA GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Büyükhan Mahallesi, 156 Ada, 1 parsel (Eski havaalanı arsası) Eyyübiye/ŞANLIURFA

VAN-KURUBAŞ GERİ GÖNDERME MERKEZİ

Kurubaş Mahallesi Hakkari Yolu Üzeri 7. km Tekstil Kent Yanı Edremit/VAN