İdari gözetim; kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturan veya oluşturması muhtemel kabul edilen yabancıların, kanunda belirtilen sürelere uygun şekilde özgürlüklerinden yoksun bırakılarak, kanunda belirtilen yerlerde alıkonulmasını öngören, valilikçe alınmış bir idari tedbirdir1.

İdari Gözetimin Hukuki Tanımı ve Kapsamı

İdari Gözetim Ne Demektir?

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nda idari gözetim kavramının tanımına yer verilmemiştir. Ancak Kanun’un “Sınır dışı etmek üzere idari gözetim ve süresi” başlıklı 57 nci maddesi ve uluslararası koruma başvuru sahiplerine yönelik “Başvuru sahiplerinin idari gözetimi” başlıklı 68 inci maddesinde idari gözetim prosedürüne ilişkin ayrıntılara yer verilmiştir. Biz ise bu yazımızda yalnızca “sınır dışı etmek üzere idari gözetim” konusunun üzerinde duracağız. Buna göre; idari gözetim, bir yabancının sınır dışı edilme işlemleri devam ederken kanunda sayılı gerekçelere dayanılarak belirli bir süre için özgürlüğünden yoksun bırakılmasıdır. İdari gözetim, tutuklama ve gözaltı gibi suç isnadına dayalı ceza koruma tedbirlerinden farklı olup “idari” bir tedbir niteliğindedir.

İdari Gözetim Hangi Durumlarda Uygulanır?

Hakkında sınır dışı etme kararı alınanlardan;

  • Kaçma ve kaybolma riski bulunan,

  • Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal eden,

  • Sahte ya da asılsız belge kullanan,

  • Kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan,

  • Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar

hakkında valilik tarafından idari gözetim kararı alınabilir.

6458 Sayılı Yasa ve Diğer Hukuki Dayanaklar

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden önce; sınır dışı edilecek yabancılar hakkında iç hukukta açık ve yasal bir düzenleme olmamasına rağmen tutukluluk işlemlerinin uygulanması AİHM kararlarında “keyfi” uygulama olarak nitelendirilmiştir2. Kanun koyucu 6458 sayılı Yasa ile bu duruma son vermiş ve ilk defa sınır dışı edilmelerine karar verilen yabancıların idari gözetim altına alınması, idari gözetim kararını verecek merci, idari gözetimin süresi, idari gözetim altında tutulan yabancıya tanınacak haklar ve idari gözetim kararına karşı başvurulacak hukuki yolu düzenlemiştir3.

  • 6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) m. 57 (Sınır dışı etmek üzere idari gözetim ve süresi) vd.

  • Anayasa m. 19 (Kişi hürriyeti ve güvenliği) - “Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir. Şekil ve şartları kanunda gösterilen: (...) usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren, ya da hakkında sınır dışı etme yahut geri verme kararı verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklanması; halleri dışında kimse hürriyetinden yoksun bırakılamaz”.

  • AİHS m. 5 (Özgürlük ve güvenlik hakkı) - “Herkes özgürlük ve güvenlik hakkına sahiptir. Aşağıda belirtilen haller dışında ve yasanın öngördüğü usule uygun olmadan hiç kimse özgürlüğünden yoksun bırakılamaz: ... f)Kişinin, usulüne aykırı surette ülke topraklarına girmekten alıkonması veya hakkında derdest bir sınır dışı ya da iade işleminin olması nedeniyle yasaya uygun olarak yakalanması veya tutulması...”.

  • Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararları.

İdari Gözetim Kararı Nasıl Verilir?

Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununa göre idari gözetime tabi tutulacak yabancılar, haklarında sınır dışı etme kararı alınan kişilerdir. İdari gözetim kararı alınabilmesi için öncelikle YUKK m. 54 kapsamında (sınır dışı etme kararı verilirken ayrıca m.55 ve m.4 kapsamında da değerlendirme yapılmalıdır) yabancının hakkında sınır dışı etme kararı alınacak kişilerden olup olmadığı tespit edilmelidir. Ancak bu durum hakkında sınır dışı etme kararı alınan her yabancının idari gözetime alınacağı anlamına gelmemelidir. Zira Kanun’un 57 nci maddesi 2'nci fıkrasında idari gözetim zorunlu tutulmamış bunun yerine “İdari gözetime alternatif yükümlülükler” başlıklı 57/A maddesinde düzenlenmiş birtakım yükümlülüklerle yetinilebileceği öngörülmüştür:

“Sınır dışı etmek üzere idari gözetim ve süresi

MADDE 57 –

(2) Hakkında sınır dışı etme kararı alınanlardan; kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal eden, sahte ya da asılsız belge kullanan, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar hakkında valilik tarafından idari gözetim kararı alınır ya da 57/A maddesi uyarınca idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilir”.

Şu halde; Valiliklerce yapılacak değerlendirme neticesinde, hakkında sınır dışı etme kararı alınanlardan yukarıdaki hallerin varlığının tespiti üzerine idari gözetime alternatif yükümlülüklerin yeterli olduğu kanaati oluşursa yabancının özgürlüğünden yoksun bırakılmasına sebebiyet verecek şekilde idari gözetim kararı alınmamalıdır.

İdari Gözetimde Yetkili Makamlar ve Karar Süreci

İdari gözetim kararı 57'nci madde uyarınca valiliklerce alınır. Uygulamada ise idari gözetim kararlarının İl Göç İdaresi Müdürlükleri tarafından İl Göç İdaresi Müdürü, Geri Gönderme Merkezi Müdürü ve başkaca kişilerce düzenlendiği ve imza altına alındığı durumlar söz konusu olabilmektedir. Bu noktada, kararı imza altına alan ve onaylayan mercilerin kanunda açıkça öngörüldüğü üzere bu yetkiyi kullanmaya elverişli olup olmadığı ile usulüne uygun olarak yetki devrinin gerçekleşip gerçekleşmediğine dikkat edilmesi gerekmektedir.

Tebligat ve Gerekçelendirme Zorunluluğu

Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu 57'nci maddesi 5'inci fıkrası uyarınca, idari gözetim kararı, idari gözetim süresinin uzatılması kararları ve her ay düzenli olarak yapılan değerlendirmelerin sonuçları, gerekçesiyle birlikte yabancıya veya yasal temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir.

İdari Gözetim Süresi ve Uzatma Koşulları

En Fazla Ne Kadar Süreyle Gözetimde Kalınabilir?

Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun 57'nci maddesi 3'üncü fıkrası uyarınca; geri gönderme merkezlerindeki idari gözetim süresi altı ayı geçemez. Ancak bu süre, kanunda sayılı haller nedeniyle en fazla altı ay daha uzatılabilir.

İdari Gözetimde Uzatma Kararı Hangi Şartlarda Alınır?

Sınır dışı etme işlemlerinin aşağıdaki durumlar nedeniyle tamamlanamaması hâlinde idari gözetim süresi en fazla altı ay daha uzatılabilir:

  • Yabancının iş birliği yapmaması veya

  • Ülkesiyle ilgili doğru bilgi ya da belgeleri vermemesi.

Anayasa Mahkemesi Abdulkadir YAPUQUAN kararında, sınır dışı edilmek istenen bir yabancının ikinci altı ayı oluşturan evrede tutulmasını “ayrıksı durumlara özgü” olarak nitelendirmiş ve bu ayrıksı durumların tamamının yabancının tutumundan kaynaklandığını belirtmiştir4.

Geri Gönderme Merkezlerinde Uygulama

İdari Gözetim Nerede Uygulanır?

YUKK 58'inci madde uyarınca, idari gözetime alınan yabancılar, geri gönderme merkezlerinde tutulurlar.

Barınma, Sağlık, Avukat Görüşmeleri Gibi Temel Haklar

İdari gözetim altına alınma sonrasında yabancıya sağlanacak güvenceler şunlardır:

  • Barınma ve beslenme kapsamındaki hizmetler ücretsizdir.

  • Sağlık hizmetlerine erişim hakkı; yabancı tarafından bedeli karşılanamayan acil ve temel sağlık hizmetleri ücretsiz verilir,

  • Avukata erişim hakkı; yabancıya avukata erişme ve bunlarla görüşme yapabilme imkânı sağlanır,

  • Aile fertleri veya yakınları ile iletişim hakkı, yakınlarına erişme ve bunlarla görüşme yapabilme, ayrıca telefon hizmetlerine erişme imkânı sağlanır,

  • BMMYK’ye erişim hakkı; Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) görevlisiyle görüşebilme imkânı sağlanır.

  • Konsolosluğa erişim hakkı; yabancıya vatandaşı olduğu ülke konsolosluk yetkilisiyle görüşebilme imkânı sağlanır.

Geri gönderme merkezlerinde sağlanan hizmetler ve güvenceler ile ayrıntılı bilgi almak için “Geri Gönderme Merkezi Nedir?” başlıklı yazımızı da ziyaret edebilirsiniz.

İdari Gözetimde İtiraz ve Yargı Denetimi Hakkı

Sulh Ceza Hakimliğine Başvuru Süreci

İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim kararına karşı sulh ceza hâkimine başvurabilir. Başvuru idari gözetimi durdurmaz, yabancı itiraz süresince geri gönderme merkezinde tutulmaya devam eder. Sulh ceza hâkimi incelemeyi beş gün içinde sonuçlandırır. Sulh ceza hâkiminin kararı kesindir. İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim şartlarının ortadan kalktığı veya değiştiği iddiasıyla yeniden sulh ceza hâkimine başvurabilir.

İdari Gözetim Kararına Karşı Başvurulabilecek Hukuki Yollar

  • 6458 sayılı Kanun’un 57. Maddesinin (6) numaralı fıkrasına göre idari gözetim kararına karşı sulh ceza hâkimliklerine itirazda bulunulabilmektedir.

  • Sulh ceza hâkiminin idari gözetim kararının hukuka uygun olduğuna hükmetmesi durumunda -idari yargı merciinin idari gözetim kararının hukukiliğini denetleme yetkisinin bulunmadığı gözetildiğinde- 2577 sayılı Kanun'un 2. maddesinde öngörülen tam yargı davasının idari gözetim kararının hukuka aykırı olduğu şikâyetlerine bağlı tazminat istemi yönünden etkisiz hâle geleceği anlaşılmaktadır. Bu gibi hâllerde sulh ceza hâkiminin idari gözetim kararının hukuka uygun olduğuna dair kararının kesinleşmesinden itibaren süresi içinde doğrudan Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunulabilir5.

  • AİHM başvurusu (iç hukuk yolları tüketildikten sonra).

İdari Gözetime Alternatif Yükümlülükler

Valilik tarafından, hakkında sınır dışı etme kararı verilmiş yabancılardan kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal eden, sahte ya da asılsız belge kullanan, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar hakkında 57/A hükmü uyarınca idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilebilecektir:

“İdari gözetime alternatif yükümlülükler

MADDE 57/A- (1) 57 nci maddenin ikinci fıkrasında sayılan yabancılara ya da idari gözetimi sonlandırılan yabancılara aşağıdaki idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilebilir:

a) Belirli adreste ikamet etme

b) Bildirimde bulunma

c) Aile temelli geri dönüş

ç) Geri dönüş danışmanlığı

d) Kamu yararına hizmetlerde gönüllülük esasıyla görev alma

e) Teminat

f) Elektronik izleme”

İdari gözetime alternatif yükümlülükler, idari gözetim yerine uygulanabileceği gibi idari gözetime alınmış ve idari gözetimi sonlandırılmış yabancılar hakkında da uygulanabilir. Ancak 57 nci maddenin ikinci fıkrası kapsamında olup da idari gözetim altına alınmayan yabancılara bu maddenin birinci fıkrasında sayılan yükümlülüklerden birinin ya da birkaçının getirilmesi zorunludur. Kanun koyucu 57/A maddesinin 2'nci fıkrasında birden fazla yükümlülüğün aynı anda uygulanabilmesine imkan sağlamıştır. Ayrıca idari gözetim en fazla on iki ay uygulanabilirken idari gözetime alternatif yükümlülüklerin süresi yirmi dört ayı geçemez.

İdari gözetime alternatif yükümlülüklere tabi tutulduğu, yabancıya veya yasal temsilcisine ya da avukatına gerekçeleri ile birlikte tebliğ edilir.

İdari Gözetimle İlgili Sıkça Sorulan Sorular

İdari gözetim en fazla ne kadar sürebilir?

Geri gönderme merkezlerindeki idari gözetim süresi altı ayı geçemez. Ancak bu süre, sınır dışı etme işlemlerinin yabancının iş birliği yapmaması veya ülkesiyle ilgili doğru bilgi ya da belgeleri vermemesi nedeniyle tamamlanamaması hâlinde, en fazla altı ay daha uzatılabilir.

İdari gözetim kararı iptal edilebilir mi?

Evet. Sulh Ceza Hakimliği tarafından idari gözetim kararının hukuka aykırı olduğu tespit edilerek itirazın kabulüne ve yabancının idari gözetiminin sonlandırılmasına karar verebilir.

İdari gözetim altındaki biriyle avukatı nasıl görüşebilir?

Yabancının, geri gönderme merkezinde avukata erişme ve avukatı ile görüşme yapabilme hakkı bulunmaktadır. Avukat ile geri gönderme merkezinde yapılacak görüşmeler, avukat görüşme odalarında gizlilik esasıyla ve herhangi bir ses ya da görüntü kaydı alınmaksızın gerçekleştirilmektedir.

İdari gözetimle cezaevinde tutulma arasındaki fark nedir?

Bir suç isnadına dayalı olarak hakkında tutukluluk kararı verilenler ile suç işlediği mahkeme kararı ile sabit olan hükümlüler cezaevlerinde tutulmaktadır. İdari gözetim ise hakkında sınır dışı etme kararı verilen yabancılara kanunda sayılı hallerin varlığı durumunda uygulanan idari tedbirdir.

KAYNAKÇA

  1. ASAR, Aydoğan, Yabancılar Hukuku (Temel Konular), 6. Baskı, Ankara 2020, s. 175-185.

  2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, ABDOLKHANI ve KARIMNIA – TÜRKİYE kararında; “...sınırdışı amacıyla tutukluluk kararı verme ve tutukluluk süresini uzatma ve böyle bir tutukluluk için süre koymaya ilişkin usulü belirleyen açık yasal hükümlerin yokluğunda, başvuranların maruz kaldığı özgürlükten yoksun bırakma, keyfiliğe karşı yeterince korunmamıştır (bkz., Nasrulloyev – Rusya, no. 656/06, 11 Ekim 2007; yukarıda anılan Chahal; yukarıda anılan Saadi – İngiltere). Ulusal sistem başvuranları keyfi tutuklamaya karşı koruyamamıştır ve dolayısıyla tutuklulukları AİHS’nin 5. maddesi açısından “yasaya uygun” olarak değerlendirilemez...” denilmiştir. Ayrıntılı Bilgi için Bkz. https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-94127 .

  3. KUŞCU, Döndü, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Hükümleri Uyarınca Sınır Dışı Edilmelerine Karar Verilen Yabancıların İdari Gözetim Altına Alınmaları, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 37, Kasım 2017, s. 241-284.

  4. Anayasa Mahkemesi (GK), Abdulkadir YAPUQUAN Başvurusu ve Kararı (Başvuru Numarası: 2016/35009), Karar Tarihi: 22.05.2019, R.G. Tarih ve Sayı: 17/5/2019-30777, §124.

  5. Anayasa Mahkemesi (GK), B.T. Başvurusu ve Kararı, (Başvuru Numarası: 2014/15769), Karar Tarihi: 30/11/2017, R.G. Tarih ve Sayı: 16/2/2018-30334, §72.