Türkiye’de yasal ikamet hakkı, yabancıların ülke sınırları içinde hukuka uygun olarak bulunabilmelerinin temel şartıdır. İnsani ikamet izni ise diğer ikamet izinlerinden birini almak üzere şartları sağlamayan ve ülkeden ayrılması gerektiği halde, içinde bulunduğu koşullar göz önünde bulundurularak insan hayatı ve onurunu korumayı amaçlayan ikamet izni çeşidi olarak Türk hukuk sistemine girmiştir1.

İnsani İkamet İzninin Tanımı ve Yasal Dayanağı

6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu

İnsani ikamet izni, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 46. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddede sayılan hallerde, diğer ikamet izinlerinin verilmesindeki şartlar aranmaksızın Bakanlıkça belirlenen sürelerle sınırlı kalmak kaydıyla ve Başkanlığın onayı alınarak valiliklerce insani ikamet izni verilebilir ve bu izinler uzatılabilir.

Genel İkamet İzni Türlerinden Farkları

Diğer ikamet izinlerinden bu izni ayıran en temel özellik, diğer ikamet izinlerinde aranan şartların bu iznin verilmesinde aranmamasıdır:

  • Türkiye içinden valiliklere yapılabilecek ikamet izni başvuruları başvuru için gerekli olan yasal süre bitmeden yapılır. Ancak insani ikamet izninde yabancının yasal kalışının bulunmaması veya sona ermiş olması başvuruya engel teşkil etmez.

  • İkamet izni için başvuracak yabancılarda, talep ettikleri ikamet izni süresinden altmış gün daha uzun süreli pasaport ya da pasaport yerine geçen belgeye sahip olmaları gerekmektedir. İnsani ikamet izni için yapılacak başvurularda yabancının durumuna göre pasaportun geçerlilik süresi şartının sağlanması mümkün olmayabilir.

  • Ülkede kalınacak sürede yeterli ve düzenli maddi imkana sahip olunup olunmadığına ilişkin gelir belgesi sunulması gerekliliği yoktur.

  • Talep edilen ikamet izni süresini kapsayan geçerli sağlık sigortasının bulunması zorunlu değildir.

İnsani İkamet İzni Kimlere Verilir?

İnsani ikamet izni, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 46'ncı maddesinde sayılmış olan yabancılara verilir. Her başvuru bireysel olarak değerlendirilir ve kişinin durumu, yasal dayanaklar ve insani gerekçeler çerçevesinde incelenir.

Türkiye Vatandaşı Çocuğu Bulunanlar

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 46. maddesinin 1. fıkrasının (a) bendi uyarınca, “çocuğun üstün yararının söz konusu olduğu durumlarda diğer ikamet izinlerine ilişkin şartlar aranmaksızın insani ikamet izni verilebilir.” Bu düzenleme, Türkiye’de yaşayan ve Türk vatandaşı çocuğu bulunan yabancılar açısından da önemli bir yere sahiptir.

Uygulamada, Türkiye vatandaşı bir kişiyle resmî evlilik yoluyla veya fiilen aile birliği içinde yaşarken çocuk sahibi olan yabancıların, zaman içinde yasal ikamet haklarını kaybetmeleri veya hiç kayıtlarının bulunmaması halinde, sınır dışı edilme riskiyle karşılaştıkları görülmektedir. Bu durumda yalnızca yabancı ebeveyn değil, Türkiye vatandaşı çocuk da dolaylı olarak mağduriyet yaşamaktadır.

Örneğin;

  • Yabancı ebeveynin ülkeden çıkarılması hâlinde çocuğun aile birliğinin bozulması,

  • Türk vatandaşı ebeveynin vefat etmesi durumunda diğer ebeveynin çocuğa hukuken erişememesi,

  • Kimliksiz veya yasal statüsü bulunmayan ebeveynin çocuğun resmî işlemlerinde (okul, sağlık, velayet vs.) haklarını kullanamaması,
    çocuğun üstün yararını doğrudan etkileyen durumlardır.

Bu gibi hallerde, il göç idareleri tarafından yapılan değerlendirmelerde, her şeyden önce çocuğun üstün yararı ilkesi gözetilmelidir. Bununla birlikte kanun sadece Türkiye vatandaşı çocuklar için değil; her türlü korunmaya muhtaç çocuk açısından bu ilkenin dikkate alınmasını zorunlu kılar:

  • Çocuğun bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal veya duygusal gelişimini tehlikeye atan,

  • İhmal, istismar veya suç mağduriyeti bulunan,

  • Ailesiyle bağı kopma riski taşıyan ya da korunmaya muhtaç olduğu tespit edilen durumlarda da insani ikamet izni başvurusu yapılabilir ve ilgili makamlar bu talepleri çocuğun üstün yararı doğrultusunda değerlendirmekle yükümlüdür.

Uluslararası Koruma Başvurusunda Bulunanlar

Uluslararası koruma başvurusunda bulunan yabancılara, başvuru akabinde “uluslararası koruma başvuru sahibi kimlik belgesi” düzenlenir ve bu belge kişinin Türkiye’de yasal olarak kalmasına imkân tanır. Konuya ilişkin ayrıntılı bilgi için “Uluslararası Koruma Başvurusu Nedir?” başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 46. maddesinin (ç) bendi, 72. ve 77. maddelerde düzenlenen durumlara atıf yapmaktadır. Buna göre:

  • Madde 72, uluslararası koruma başvurusunun “kabul edilemez” olarak değerlendirildiği hallerde;

  • Madde 77 ise uluslararası koruma başvurusunun geri çekilmesi veya geri çekilmiş sayılması durumlarında uygulanır.

Kanun, bu kararlara karşı yargı yoluna başvuranlar hakkında insani ikamet izni verilebileceğini öngörmektedir. Ancak uygulamada sık rastlanılan bir durum olmadığını belirtmek gerekmektedir.

Sınır Dışı Kararı Verilen Ancak Gönderilemeyenler

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 46/1-b bendi, haklarında sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı alınmış olmasına rağmen, yabancıların Türkiye’den çıkışlarının yaptırılamadığı ya da ayrılmalarının makul veya mümkün görülmediği durumlarda insani ikamet izni verilebileceğini düzenlemektedir.

Bu hüküm, sınır dışı etme kararının fiilen uygulanamadığı hallerde yabancının Türkiye’deki statüsünün belirlenmesine yönelik bir düzenlemedir. Başka bir deyişle, kanun koyucu sınır dışı işlemlerinin yerine getirilmesinde ortaya çıkabilecek gecikmeleri veya engelleri göz önünde bulundurarak, bu süre zarfında kişilerin hukuki konumlarının belirsiz kalmaması amacıyla insani ikamet izni imkânı tanımıştır. Ancak bu düzenleme, her durumda otomatik olarak izin verileceği anlamına gelmez; İl Göç İdaresi tarafından yapılacak değerlendirme sonucunda izin verilmesi söz konusu olabilir.

Ayrıca, 46/1-ç bendi kapsamında; 53. madde uyarınca sınır dışı etme kararına karşı yargı yoluna başvurulması halinde de insani ikamet izni verilebileceği hükme bağlanmıştır.

Aile Birliği Gerekçesiyle Başvuranlar

Eşi, çocuğu veya ebeveyni Türkiye’de bulunan yabancılar açısından, aile birliğinin korunması insani ikamet izni taleplerinde önemli bir değerlendirme unsurudur. İnsani ikamet iznine ilişkin 46'ncı maddede doğrudan bu durumu düzenleyen özel bir bent yer almamakla birlikte, çocuğun üstün yararının gözetilmesi, olağanüstü koşulların varlığı veya aile birliğinin fiilen sürdürülebilmesi için gerekli hukuki zeminin oluşturulması hallerinde, başvurular insani ikamet izni kapsamında değerlendirilebilir.

Örneğin, aile bireylerinden yalnızca birinin yasal ikamet hakkı bulunmaması, ancak diğer aile üyelerinin Türkiye’de yasal statüye sahip olması durumunda; aile birliğinin korunması ve çocuğun güvenli bir ortamda yetişmesi amacıyla çocuğun üstün yararı ilkesi çerçevesinde insani ikamet izni talep edilebilir.

Bu tür başvurularda İl Göç İdaresi, her somut olayın kendine özgü koşullarını dikkate alarak, aile bütünlüğünün korunması, çocuğun fiziksel ve duygusal gelişimi, toplumsal bağların kopmaması gibi unsurları değerlendirebilecektir. Gerektiğinde, bu değerlendirme olağanüstü bir durum kapsamında da yapılabilir.

Ciddi Sağlık, Yaş veya Özel Durumları Olanlar

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 46/1-c bendi, 55. madde uyarınca yabancı hakkında sınır dışı etme kararı alınmadığı durumlarda insani ikamet izni verilebileceğini düzenler.

55'nci maddeye göre;

  • Ciddi sağlık sorunları, ileri yaş veya hamilelik nedeniyle seyahat etmesi riskli görülen kişiler,

  • Hayati tehlike arz eden hastalıkların tedavisi Türkiye’de devam ederken, sınır dışı edileceği ülkede uygun tedavi imkânı bulunmayanlar,

  • Tedavileri tamamlanıncaya kadar psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları,
    hakkında sınır dışı etme kararı alınamaz.

Dolayısıyla, bu niteliklere sahip yabancılar, İl Göç İdaresi tarafından insani ikamet izni verilmesi uygun görülebilecek kişiler arasında yer almaktadır. Uygulamada ise İl Göç İdaresi, ciddi sağlık veya yaş gibi nedenlerle seyahat etmeye yönelik riskin resmî olarak belgelenmesini istemektedir. Bu kapsamda kamu hastanelerinden alınmış karekod ve barkodlu “seyahat edemez” ibareli sağlık raporu talep edilmektedir.

Raporun bu nitelikte temin edilememesi veya tedavinin başka bir ülkede sürdürülememesi gibi hallerde, başvuru sürecinde profesyonel hukuki destek alınması önemlidir; zira bazı durumlarda mahkeme kararıyla başvuru yapılması gerekebilmektedir.

55'inci madde kapsamında sınır dışı edilemeyecek kişilere ilişkin ayrıntılı bilgi için “Deport (Sınır Dışı Etme) Nedir? başlıklı yazımıza da göz atabilirsiniz.

İnsani İkamet İzni Başvurusu Nasıl Yapılır?

Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun (YUKK) 46. maddesinde sayılan sınırlı ve istisnai hâllerden birinin varlığı halinde, insani ikamet izni için başvuru yapılabilir. Bu izin türü, diğer ikamet izinlerinden farklı olarak istisnai niteliktedir ve yalnızca Bakanlık onayı ile verilebilir.

İnsani ikamet izni başvuruları, yabancının fiilen bulunduğu ildeki İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ne yazılı dilekçe ile yapılır. Bu izin türüne ilişkin başvurular, diğer ikamet izinlerinde olduğu gibi e-ikamet sistemi üzerinden çevrim içi olarak alınmamaktadır. Uygulama Yönetmeliği’nin 21'inci maddesi 4'üncü fıkrası kapsamında; ikamet izni başvurularının yabancı tarafından bizzat yapılması esastır. Bu başvurular, yabancının yasal temsilcisi veya vekâletnameye haiz avukatı aracılığıyla da yapılabilir. Ancak başvuru evrakının teslim edilmesinden sonraki aşamada parmak izi alınması söz konusu olacağından yabancının bu aşamada İl Göç İdaresi’nde bizzat hazır bulunması gerekecektir.

Ayrıca ikamet izni başvurusunun değerlendirilmesi sürecinde yabancıyla görüşme yapılabilir. Evrakların teslimi ve tamamlanması akabinde ise gerekli görülmesi halinde kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından sakıncalı bir durumun olup olmadığı araştırılabilir.

İnsani İkamet İzni Başvurusu İçin Gerekli Belgeler ve Başvuru Evrakları

  • Geçerli pasaport veya pasaport yerine geçen belge(Kimlik bilgileri ve fotoğrafın bulunduğu sayfa ile varsa vize bilgilerini gösteren sayfaların fotokopisi; pasaport var ise sunulur, ancak pasaportun bulunmaması durumunda ibraz edilmesi zorunlu değildir),

  • 2 adet biyometrik fotoğraf,

  • İnsani İkamet İzni Başvuru formu (Yabancı ve/veya yasal temsilcisi ya da vekâletnameye haiz avukatı tarafından imzalanmalıdır),

  • Başvuru Dilekçesi (İnsani ikamet izni başvurusuna esas hukuki ve maddi gerekçelerin ayrıntılı olarak açıklandığı bir dilekçe hazırlanarak sunulması),

  • Türkiye’de kalma gerekçesini destekleyen belgeler (örneğin; sağlık raporu, mahkeme kararı, evlilik cüzdanı vb.),

  • Harç makbuzu (İnsani ikamet izinleri Harçlar Kanunu hükümlerine tabidir. İnsani ikamet izni şartlarının oluşması halinde daha önce ikamet süresinin ihlali nedeniyle hesaplanan harcın ödenmemesi insani ikamet izni verilmesine engel teşkil etmez),

  • Adres Bilgisini Gösterir Belge (Başvuru gerekçesine göre; İstanbul ilinden yapılacak başvurularda noter onaylı kira sözleşmesi talep edilebilir).

Başvuru sırasında eksik ya da ihtiyaç duyulacak tamamlayıcı bilgi ve belgeler yabancıya bildirilir. Bildirim tarihinden itibaren otuz gün içerisinde bilgi ve belgelerin tamamlanmaması halinde başvuru işlemden kaldırılır.

İnsani İkamet İzni Süresi ve Yenileme Süreci

  • İnsani ikamet izni genellikle bir yıllık sürelerle verilmektedir. Ancak 6/12/2019 tarihli ve 7196 sayılı Kanunun 74 üncü maddesiyle, insani ikamet izninin her defasında en fazla birer yıllık sürelerle verilebileceğine ilişkin düzenleme; “Bakanlıkça belirlenen sürelerle sınırlı olmak kaydıyla” şeklinde değiştirilmiştir.

  • İnsani ikamet izni valilikler tarafından yine Bakanlıkça belirlenen sürelerle sınırlı olmak kaydıyla ve Başkanlığın onayı alınarak uzatılabilir.

  • Valilik, insani ikamet izinlerinin süresi içinde, bu izinlerin verilmesine dayanak teşkil eden şartların ortadan kalkıp kalkmadığına ilişkin resen değerlendirme yaparak, Bakanlığa bilgi verir.

  • İnsani ikamet izni sahipleri, izin süresi bitmeden aynı gerekçelerin devam ettiği iddiası ile uzatma başvurusu yapılabilir veya bu izinlerinin süresi içinde uzun dönem ikamet izni hariç olmak üzere, şartlarını taşıdıkları diğer ikamet izinlerinden birisi için başvurabilirler.

  • İnsani ikamet izni Bakanlığın onayı alınmak kaydıyla, iznin verilmesini zorunlu kılan şartlar ortadan kalktığında valiliklerce iptal edilir veya uzatılmaz. Valilik, Bakanlığın onayı doğrultusunda insani ikamet izninin iptali veya uzatılmasına ilişkin kararı, ikamet izni süresi bitmeden en geç on beş gün önce yabancıya bildirir.

Red Durumu ve İtiraz Hakkı

İnsani İkamet İzni Başvurusu Neden Reddedilebilir?

İnsani ikamet izni başvuruları, başvuru şartlarının sağlanmaması ya da eksik bilgi ve belgelerin bildirim tarihinden itibaren 30 günlük yasal süre içinde tamamlanmaması halinde reddedilebilir.

Bu ikamet izni türü, diğer ikamet izinlerinden farklı olarak istisnai nitelikte düzenlenmiştir. Bu nedenle, yalnızca YUKK’un 46. maddesinde sayılan sınırlı hâller kapsamında verilmesi mümkündür.

Yabancının durumunun, 46. maddede belirtilen hallerden birine girip girmediği hususu idarenin takdirindedir. İl Göç İdaresi ve Göç İdaresi Başkanlığı, başvuru sahibinin sunduğu belgeleri, beyanları ve gerekçeleri inceleyerek karar verir. Bu aşamada, başvurunun dayandığı fiili gerekçelerin, kanundaki hukuki temellerle ilişkilendirilmesi büyük önem taşır.

Dolayısıyla, insani ikamet izni dilekçesinin hazırlanması, gerekçelerin somut delillerle desteklenmesi ve belgelerin usulüne uygun biçimde düzenlenmesi aşamalarında uzman bir avukattan hukuki destek alınması, başvurunun olumlu sonuçlanmasında etkili olabilir.

İtiraz Süreci Nasıl İşler?

İnsani ikamet izni başvurusunun reddi kararına karşı idare mahkemesinde iptal davası açılabilir. Kanunda özel bir süre öngörülmemiş olduğundan altmış günlük dava açma süresi içerisinde karara karşı iptal davası açılabilecektir.

Yalnızca insani ikamet izni başvurusunun reddine ilişkin değil; insani ikamet izninin iptali veya uzatılmaması kararına karşı da yabancıya ya da yasal temsilciye veya avukata yapılan tebliğ işleminden itibaren dava açma süresi içerisinde iptal davası açılabilir.

Diğer İkamet İzni Türlerine Geçiş Mümkün mü?

Evet. İnsani ikamet iznine sahip olanlar, bu izinlerinin süresi içinde uzun dönem ikamet izni hariç olmak üzere, şartlarını taşıdıkları diğer ikamet izinlerinden kısa dönem, aile veya öğrenci ikamet izinlerinden birisi için başvurabilirler. Ancak Uygulama Yönetmeliğinin madde 26/f.7 uyarınca; insani ikamet iznine sahip olan yabancılar, öğrenci ikamet izni alabilme koşullarının ortaya çıkması halinde, öğrenci ikamet iznine geçmeden de bu iznin sağladığı haklardan yararlanabilirler.

İnsani İkamet İzni Başvurusunda Dikkat Edilmesi Gerekenler

Başvuruda belgelerin eksiksiz ve güncel olması gerekir. Eksik evrak olması hâlinde İl Göç İdaresi tarafından eksik evrak tebliği yapılır ve belgelerin 30 gün içinde tamamlanması gerekir.

Gerekli görülürse yabancıyla mülakat yapılabilir; bu görüşmede doğru ve çelişkisiz beyanlar önemlidir. Ayrıca, kamu düzeni veya güvenliği yönünden inceleme yapılabileceği için sürecin uzaması mümkündür.

İnsani ikamet izni alan yabancılar, iznin veriliş tarihinden itibaren en geç yirmi iş günü içinde adres kayıt sistemine kayıt yaptırmak zorundadır.

Belgelerin hazırlanması ve gerekçelerin kanuni dayanaklarla uyumlu biçimde sunulması için avukat desteğiyle başvuru yapılması sürecin sağlıklı ilerlemesi açısından faydalıdır.

İnsani İkamet İzni Hakkında 2025 Yılı İçin Son Bilgiler ve Uygulamalar

Başvurulan ildeki yabancı sayısının fazlalığı ile birlikte İl Göç İdaresi Müdürlüğünün iş yoğunluğuna göre süreler değişmekle birlikte; 2025 yılı itibariyle insani ikamet izni ilk başvuruları ortalama 3-6 ay içerisinde sonuçlandığı söylenebilir. İnsani ikamet uzatma başvuruları ise daha kısa süreler içerisinde sonuçlanmaktadır.

Her ne kadar 2025 yılında diğer ikamet izinlerine ilişkin olarak ilk başvurular da e-ikamet başvuru sistemi üzerinden yapılabiliyorsa da insani ikamet izni ilk başvurusu için henüz böyle bir sisteme geçilmemiştir.

İnsani İkamet İzniyle İlgili Sıkça Sorulan Sorular

İnsani ikamet izni ile geçici koruma arasında ne fark vardır?

Geçici koruma kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılara bir statü sağlanmaktadır. Türkiye’de şu anda geçici koruma statüsü yalnızca Suriyelilere tanınmaktadır. İnsani ikamet izni ise bireysel değerlendirme neticesinde ve yalnızca kanunda sayılan hallerde istisnai olarak verilebilen, diğer ikamet izinlerinin verilmesinde aranan şartlara bağlı olmayan bir ikamet izni türüdür.

Türkiye'de insani ikamet izni başvurusu nereye yapılır?

Yabancının fiilen bulunduğu ilin İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ne fiziken başvuru yapılmaktadır.

İnsani ikamet izni kaç yıl geçerlidir?

İnsani ikamet izni genellikle bir yıllık sürelerle verilmektedir. Ancak 6/12/2019 tarihli ve 7196 sayılı Kanunun 74 üncü maddesiyle, insani ikamet izninin her defasında en fazla birer yıllık sürelerle verilebileceğine ilişkin düzenleme; “Bakanlıkça belirlenen sürelerle sınırlı olmak kaydıyla” şeklinde değiştirilmiştir.

İnsani ikamet izni uzatılabilir mi? Nasıl?

Uzatma başvurusu, insani ikamet izni süresinin dolmasına 60 gün kalmasından itibaren ve her şartta ikamet izni süresi dolmadan önce yapılır. İnsani ikamet izni uzatma başvurusu, e-ikamet sistemi üzerinden yapılmaktadır. Uzatılan ikamet izinleri, yasal izin süresinin bitim tarihinden itibaren başlatılır.

İnsani ikamet izni sahipleri Türkiye’de çalışabilir mi?

Evet, ancak ayrıca çalışma izni başvurusu yapılmalıdır.

Sağlık hizmetlerinden faydalanabilir miyim?

Sağlık Uygulama Tebliğinin ilgili maddesine göre provizyon sorgusu yapıldığında eş durumu vb. gerekçeler ile yararlanma hakkı bulunanlara genel sağlık sigortası çerçevesinde, yararlanma hakkı bulunmayanlar ise ücretli hasta olarak sağlık hizmetlerinden faydalanır.

Başvurum reddedilirse itiraz edebilir miyim?

Evet, altmış günlük dava açma süresinde idare mahkemesinde iptal davası açılabilir.

İnsani ikamet izni vatandaşlık başvurusu için geçerli midir?

İnsani ikamet izni ile geçirilen süreler, ikamet izni sürelerinin toplanması hesabında dikkate alınmaz.

İnsani ikamet izni süresince seyahat edebilir miyim?

İnsani ikamet izni düzenlendikten sonra yol izin belgesi alınmasına gerek olmaksızın ülke içinde seyahat edilmesi mümkündür. Ayrıca yurt dışına giriş çıkış yapılmasında da bir sakınca bulunmamaktadır.

Avukat desteği başvuru sürecinde zorunlu mudur?

Zorunlu değildir ancak hak kaybı yaşanmaması için göç hukuku alanında uzman bir avukattan destek alınması tavsiye edilir.

Hangi durumlarda ikamet izni iptal edilebilir?

İnsani ikamet izni Bakanlığın onayı alınmak kaydıyla, iznin verilmesini zorunlu kılan şartlar ortadan kalktığında valiliklerce iptal edilir veya uzatılmaz.

Başvuru süresince Türkiye'de kalabilir miyim?

Evet, başvuru süreci devam ederken yasal olarak Türkiye’de kalmaya devam edebilirsiniz.

İnsani ikamet izni almak için Türkiye'de kaçak bulunmak sorun olur mu?

Yabancının bireysel durumu göz önünde bulundurulmak üzere her somut olay kapsamında değerlendirilmesi gerekecektir. Ancak diğer ikamet izinlerinde aranan yasal süreler ve yasal kalışa ilişkin şartların aranmadığını belirtmek gerekir.

Kimlik kartı veya ikamet belgesi ne zaman verilir?

İnsani ikamet izni ortalama 3-6 aylık sürelerde verilmektedir. Başvurunun onaylanmasına ilişkin ilgili Göç İdaresi Müdürlüğü’ne yazının ulaşması akabinde kesin süreler olmamakla beraber 2 hafta ila 1 ay arasında kimlik belgesi teslim edilmiş olmaktadır.